"***"
(...) W liściach lasów wiatr szumi swą znikomość wieczną,
Wodom śnią się błękity zmienne, nieuchwytne -
Odbicia drzew w głąb wodną złudzeniem szeleszczą,
Jak światy z lustra duszy myślami wykwitłe. (...)"
                                                        Stanisław Ciesielczuk

Położenie

Puszcza Knyszyńska jest położona w północno-wschodniej Polsce, w województwie podlaskim. Według podziału fizycznogeograficznego kraju J. Kondrackiego (1978) należy ona do podprowincji Wysoczyzny Podlasko-Białoruskiej i wschodniej części makroregionu nazwanego Niziną Północnopodlaską. Biorąc pod uwagę niższe jednostki podziału regionalnego, leży ona obszarze dwóch mezoregionów: Wysoczyzny Białostockiej (90%) i Wzgórz Sokólskich (10%).

Rzeźba terenu

Puszcza Knyszyńska odznacza się bogatą rzeźbą terenu. Zawdzięcza to kolejnym zlodowaceniom. Występują tu liczne wzgórza moreny czołowej zbudowane z glin i piasków zwałowych, ozy i kemy utworzone ze żwirów i gruboziarnistych piasków, oraz pola sandrowe miejscami zwydmione. Na obszarze puszczy można wyróżnić kilka stref rzeźby terenu. Rozpoczynając od północy Parku - to część wysoczyzn morenowych; w części zachodniej i środkowej ukształtowanie terenu zmienia charakter na odosobnione wzniesienia otoczone rozległymi obniżeniami; w ostatniej południowej stronie teren jest łagodnie ukształtowany. Różnice wysokości na terenie Parku wynoszą 91 m - od 118 m n.p.m. w dolinie rzeki Czarnej do 209 m n.p.m. na północ od Królowego Mostu na Górze św. Anny. Góra ta osiąga 50 m wysokości względniej (od postawy do wierzchołka wzniesienia).

Wody

Jednym z walorów przyrodniczych Parku są wody, a zwłaszcza źródliska, rzadko występujące w nizinnym krajobrazie Polski. Ich liczne występowanie na terenie Parku jest jedną z przyczyn szczególnej ochrony zlewni, w której występują oraz otaczających ją zbiorowisk roślinnych współdecydujących o ich występowaniu.

Zasobność wód podziemnych strefy puszczańskiej jest duża. Uwidacznia się to w występowaniu licznych, naturalnych wypływów tych wód tj. wycieków, wysięków, młak oraz źródeł. Występuje tu około 430 źródlisk o wydajności od 0,5 l/s do 50,5 l/s. Rozmieszczenie tych unikalnych obiektów hydrograficznych jest nierównomierne, a największe ich zagęszczenie występuje w dolinach głównych rzek.

Powstawanie naturalnych wypływów wód podziemnych uwarunkowane jest budową geologiczną i morfologią terenu. Zasobne poziomy wodonośne są rozcinane dolinami cieków i rzek. Dlatego najwięcej źródeł na tym terenie jest typu dolinnego, gdzie poziom wodonośny został nacięty do utworów nieprzepuszczalnych. Liczne źródła występują w krótkich dolinach bocznych uchodzących do doliny Supraśli. Część źródeł ma charakter wypływów podzboczowych.

Większość rzek zachowała naturalny meandrujący (kręty) bieg. Główną i najdłuższą rzeką Parku jest Supraśl (106,5 km) będąca prawym dopływem rzeki Narew. Jak głosi stara nazwa rzeki "Sprząśla" spina ona wszystkie cieki puszczańskie stanowiąc główną zlewnię puszczy. W okolicach Parku przechodzi główny dział wodny rozgraniczający zlewnie Wisły i Niemna.

Klimat

Cechuje się krótkim okresem wegetacyjnym (średnia dobowa temperatura powyżej 5°C) wynoszącym około 200 dni. Pokrywa śniegowa, o średniej grubości wynoszącej 10 cm, zalega przez 80-90 dni (w lasach śnieg zalega dłużej niż w terenie otwartym o 10-15 dni). Na terenie puszczy występuje dość ciepłe lato, o średniej temperaturze lipca wynoszącej około 18°C oraz sroga zima o średniej temperaturze -3,5°C. Średnia roczna temperatura wynosi 8,5°C. Dominują wiatry z kierunku zachodniego.

Opady atmosferyczne związane z częstotliwością przemieszczania się ośrodków niżowych i stref frontalnych, trwają 150 dni. Przeważają w okresie od kwietnia do września. Burze występują przez 15-16 dni w ciągu roku. Grad pojawia się 6-8 razy. Opady śniegu występują przez 50 dni, a bezchmurne niebo jest przez 34 dni. Najkrócej zima trwała na przełomie lat 1974/75, zaledwie 37 dni, zaś najdłuższa wystąpiła na przełomie lat 1963/64 i trwała 119 dni.